KPSS COĞRAFYA AÇIKLAMALI DERS NOTLARI (part 1) ~ Memur Vadisi

KPSS COĞRAFYA AÇIKLAMALI DERS NOTLARI (part 1)

06:16 Unknown Yorumsuz Bu Haberi Beğen:

COĞRAFİ KONUM: Bir yerin matematiksel ve özel konum şartlarının tamamıdır.

1- Matematiksel konum: Dünya üzerindeki bir noktanın ekvator ve başlangıç (Greenwich) meridyenine göre konumudur. Paralel(enlem) ve meridyen(boylam) dereceleriyle ifade edilir. Örneğin; Türkiye 36º ve 42º K paralelleri ile 26º ve 45º D meridyenleri arasındadır.

Paraleller(Enlem): Enlem ve paralel kavramları aslında farklı kavramlar olsa da sonuçları aynıdır. Bu nedenle
burada aynı kavramlarmış gibi değerlendirilecektir.

Aynı enlem derecesine sahip noktaları birleştiren ve ekvator ve birbirlerine paralel olarak çizilen çemberlere paralel denir.

Ekvator hariç 90 GYK ve 90 KYK de olmak üzere toplam 180 paralel vardır.
İki paralel arasındaki mesafe 111km’dir ve Dünya’nın her yerinde aynıdır.
Çevre uzunlukları kutuplara doğru gidildikçe azalır.

Dönenceler: Her iki yarımkürede 23º27’ paralelleridir. Kuzeyde Yengeç, güneyde Oğlak Dönencesi adını alırlar.

Güneş ışınlarını son olarak dik açıyla alabilen paralellerdir. Dönenceler dışına çıkıldığında hiçbir yerin güneş ışınlarını dik açıyla alma olasılığı yoktur. Dönenceler arasında kalan bölüm tropikal kuşaktır.

Kutup Daireleri: Her iki yarımkürede 66º33’ paralelleridir. Kuzey ve Güney kutup daireleri olarak ifade edilirler.

Düzenli gece ve gündüzün yaşandığı son paralellerdir. Bu paralellerden sonra 24 saati aşan gece ve gündüzler yaşanmaya başlar. Dönencelerle kutup daireleri arasında kalan bölüm orta kuşaktır. Kutup daireleri ve kutuplar arasında kalan bölüm ise kutup kuşağı olarak ifade edilir.

Aynı paralel üzerinde yer alan noktaların ortak özellikleri:

1- Ekvatora ve kutuplara olan uzaklıkları aynıdır.

2- Çizgisel hızları aynıdır.

Çizgisel Hız: Dünya’nın kendi çevresinde dönmesiyle ortaya çıkan hızdır. Diğer bir deyişle; herhangi bir noktanın Güneş’in karşısından geçiş hızıdır. En fazla olduğu yer Ekvator’dur. Ekvatordan kutuplara gidildikçe azalır ve kutuplarda sıfır olur.

3- Alaca karanlık (şafak(tan) ve gurub vakitleri) süreleri aynıdır.

4- Yaşanılan mevsim aynıdır.

5- Gece gündüz süreleri ve süre farkları aynıdır.

6- Güneş ışığını alış açıları aynıdır.

7- Yerel saatle 12.00 de gölge boyları ve yönleri aynıdır.

8- Deniz seviyesinde yer çekim kuvvetleri aynıdır.

Meridyenler(Boylam): Bir kutuptan diğer kutba uzanan yarım daire yaylarıdır.

Uzunlukları eşittir.
Kutuplarda birleşirler.
Aralarındaki mesafe Ekvator’dan (111km) kutuplara gidildikçe azalır.
Başlangıç meridyeni 0º ile gösterilir. Greenwich’ten geçer.
180 doğu ve 180 batıda olmak üzere 360 meridyen vardır.
Aralarındaki yerel saat farkı 4’dır ve bu fark her yerde aynıdır.

Aynı meridyen üzerindeki noktaların ortak özellikleri:

1- Yerel saatleri yıl boyunca aynıdır.

2- Güneşin doğuş ve batış saatleri yalnızca ekinokslarda (21 Mart ve 23 Eylül) aynıdır.

Ortak Saat: İş yaşamındaki karışıkları önlemek için bir meridyenin yerel saatinin tüm ülke için ortak saat olarak kullanılmasıdır. Doğu-batı doğrultusunda geniş olan ülkelerde (Rusya gibi) aynı anda birden fazla ortak saat ayarı kullanılır. Türkiye doğu-batı doğrultusunda dar bir ülkedir. Bu nedenle aynı anda bir ortak saat ayarı kullanılır. Kış mevsiminde geri saat uygulaması yapılır ve İzmit’ten geçen 30º doğu meridyeni ve yaz mevsiminde ileri saat uygulaması yapılarak Iğdır’dan geçen 45º doğu meridyenin yerel saati tüm ülkede ortak saat olarak kullanılır.

Örnek: Yaz saati uygulaması yapılan

bir günde, haritada gösterilen kentlerden

hangisinin yerel saati ile ulusal(ortak)

saat arasındaki fark en fazladır?

A) Kars B) Erzincan C)Niğde D) Kütahya E)İzmir

Yanıt: Türkiye’de yaz döneminde Iğdır’dan geçen 45º D meridyeninin yerel saati ortak saat olarak kullanılmaktadır. Bu nedenle farkın en fazla olması için doğu-batı doğrultusunda Iğdır’a en uzak olan merkez seçilmelidir. Yani doğru yanıt E seçeneğidir.

Yerel Saatler: Her meridyenin Güneş’e karşı konumu esas alınarak belirlenen kendine has saatidir. Bir yerin yerel saati Güneş’in ufuk çizgisinde tepe noktaya çıktığı ana, yani gerçek öğle saatine göre belirlenir.

Bu nedenle bir meridyen üzerindeki noktalar için;

Güneş’in ufukta tepe noktaya çıktığı an,
Güneş ışınlarının en büyük açıyla geldiği an,
Gölge boylarının en kısa olduğu an,
Güneş’in tam karşısından geçtikleri an aynıdır denildiğinde yerel saatlerinin aynı olduğu kastedilmektedir.

Yerel Saat Hesaplamaları: Dünya kendi ekseni etrafındaki hareketini batıdan doğuya dönerek tamamlar. Bu nedenle doğuda güneş erken doğar erken batar. Yani doğudaki yerlerin yerel saati batıdaki yerlerin yerel saatinden her zaman daha ileridir.

Meridyen farkından yararlanarak yerel saat hesaplama:

1- Meridyen farkı hesaplanır.

2- Bulanan meridyen farkı 4 dakika ile çarpılarak zaman farkı hesaplanır.

3- Saati sorulan yer doğuda ise verilen saate eklenir; batıdaysa verilen saatten çıkarılır.

Örnek: 26º D meridyenindeki İzmir’de yerel saat 12.40 ise 45º D meridyenindeki Iğdır’da yerel saat kaçtır?

45-26=19º 19×4=76 dakika = 1 saat 16 dakika

Iğdır İzmir’e göre daha doğuda olduğu için yerel saati ileridir.

12.40+1.16=13.56

Zaman farkından yararlanarak meridyen hesaplama:

1- Zaman farkı hesaplanır.

2- Bulunan zaman farkı 4 ile bölünerek meridyen farkı hesaplanır.

3- Meridyen derecesi sorulan yerin saati geri ise batıda, ileri ise doğuda olduğu anlamına gelir ve bulunan meridyen farkı bu duruma göre verilen yere eklenir ya da çıkarılır.

Örnek: 45º D meridyeninde yerel saat 15.00 iken yerel saati 14.12 olan yer hangi meridyen üzerindedir?

15.00–14.12=48 dakika 48/4=12º

Yerel saati geride olan merkez daha batıdadır. Bu nedenle 45-12=33º D meridyeni üzerindedir.

2- ÖZEL KONUM: Dünya üzerindeki her hangi bir yerin kendine has özellikleri ve bu özelliklerden kaynaklanan sonuçlardır. Özel konumu etkileyen faktörler arasında;

Jeolojik yapı
Yer şekilleri
Nüfus özellikleri
Kültürel yapı
Askeri kaynaklar
Komşu ülkeler
Önemli yollara olan yakınlık gibi birçok faktör etkilidir.

A-TÜRKİYE’NİN MATEMATİKSEL KONUMU VE SONUÇLARI

Türkiye 36º ve 42º Kuzey paralelleri ile 26º ve 45º Doğu meridyenleri arasında yer almaktadır.

Buna göre: 1-Türkiye bir kuzey yarımküre ülkesidir. Buna bağlı olarak:

Güneyden kuzeye doğru gidildikçeçizgisel hız azalır; alaca karanlık süreleri artar.
Deniz seviyesinde güneyden kuzeye doğru gidildikçe yerçekimi artar.

Güneyden kuzeye doğru gidildikçe gece-gündüz süre farkları artar.

Güneyden kuzeye doğru gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı daralır.
Güneyden kuzeye doğru gidildikçe deniz suyunun sıcaklığı, buharlaşma hızı ve tuzluluğu azalır.
Güneyden kuzeye doğru gidildikçe ortalama sıcaklıklar azalır.
Kuzeyden esen rüzgârlar sıcaklığı azaltırken güneyden esenler arttırır.

Güneyden kuzeye doğru gidildikçe gölge boyları uzar.

Güneyden kuzeye doğru gidildikçe kalıcı kar alt sınırı ile doğal bitki örtüsü, orman, tarım ve yerleşme üst sınırları deniz seviyesine doğru alçalır.

2- Türkiye bir orta kuşak ülkesidir. Buna bağlı olarak:

Güneş ışınlarını hiçbir zaman dik açı ile alamaz.
Gölge boyu hiçbir zaman sıfır olmaz.
Yerel saatle 12.00 de cisimlerin gölgesi her zaman kuzeyi gösterir.
Dağların güney yamaçları bakı etkisindedir. Buna bağlı olarak güney yamaçlarda kalıcı kar alt sınırı ile tarım, orman, yerleşme ve bitki örtüsü üst sınırı deniz seviyesinden daha yükseklerdedir.

Türkiye batı rüzgârları kuşağındadır. Yer şekillerinin etkisi göz ardı edildiğinde hâkim rüzgâr yönü batı-güneybatıdır.

Cephesel yağışlar görülür.
Dört mevsim yıl içinde belirgin olarak yaşanır.

Yağış Oluşum Şekilleri

Cephesel (Frontal) yağışlar: Farklı sıcaklık ve nem koşullarındaki hava kütlelerinin karşılaşmasıyla oluşur. Bu nedenle yalnız orta kuşak ülkelerinde görülür. Türkiye’de sonbahar ve kış döneminde görülen yağışlar genelde cephesel kökenlidir.

Konveksiyonel (Yükselim) yağışlar: Yer yüzünde ısınarak hafifleyen havanın yükselmesi ve soğuyarak yoğunlaşması sonucunda oluşan yağış türüdür. Türkiye’de karasal iklim bölgelerinde görülür. Bozkır iklimi yaşanan yerlerde en çok ilkbahar aylarında, sert karasal iklim yaşanan yerlerde (Erzurum-Kars Bölümü) yaz aylarında görülür. (Özel konuma bağlıdır.)

Yamaç (Orografik) yağışları: Nemli bir hava kütlesi hareketi sırasında bir dağ yamacı ile karşılaşırsa yamaç boyunca yükselir ve soğuyarak yoğunlaşır. Yeterince yoğunlaştığında içindeki nemi taşıyamaz ve yağış olarak bırakır. Genelde dağların kıyıya paralel olduğu (Karadeniz ve Akdeniz gibi) bölgelerde görülür. Ayrıca engebenin fazla olduğu Doğu Anadolu Bölgesi’nde de görülür. (Özel konuma bağlıdır.) ( part 1 )