ANAYASADA 30 KAİDE ~ Memur Vadisi

ANAYASADA 30 KAİDE

06:21 Unknown Yorumsuz Bu Haberi Beğen:

1. 1982 TC Anayasasının 7. maddesine göre yasama yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisi’ndedir, bu yetki devredilemez. Fakat 91. madde bu düzenlemeye bir istisna getirilerek bazı hallerde Bakanlar Kurulu’na yasama yetkisinin devredilebilmesini kabul etmiştir.

2. 1982 TC Anayasasının 90. maddesine göre, usulüne göre yürürlüğe koyulmuş milletler arası antlaşmalar kanun hükmündedir. Yani bir milletlerarası antlaşmayla kanun çatışırsa genellik – özellik, öncelik – sonralık, ilişkilerine göre çözüme gidilmektedir. Fakat aynı madde
bir istisna getirmiş olup temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası antlaşmalar ile kanunların çalışmaları durumunda milletlerarası antlaşmanın her halde üstün tutulacağını belirtmiştir.

3. 1982 TC Anayasasının 89. maddesine göre cumhurbaşkanı yayımlanmasını uygun görmediği kanunları yeniden görüşülmek üzere TBMM’ye iade edebilir. Fakat bütçe kanunları istisnai olarak TBMM’ye iade edilemez.

4. 1982 TC Anayasasına göre hiçbir Türk vatandaşlıktan çıkarılamaz. Bunun tek istisnası vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmak, olarak öngörülmüştür.

5. 1982 TC Anayasasına göre (m. 125/1) idaresinin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. Bu hükme beş istisna getirilmiştir:

– Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler

– Sıkıyönetim komutanının işlemleri

– Memurlara verilen uyarma ve kınama cezaları

– Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu kararları

– Yüksek Askeri Şura kararları

6. 1982 TC Anayasasının 91. maddesine göre, ikinci kısmın birinci, ikinci ve dördüncü bölümleri dışındaki konularda Bakanlar Kurulu’na kanun gücünde kararname çıkarma yetkisi verilebilir. Fakat 163. maddedeki istisnaya göre, Bakanlar Kurulu’na kanun hükmünde kararnameyle bütçede değişiklik yapma yetkisi verilemez.

7. 1982 TC Anayasasının 13. maddesine göre temel hak ve özgürlükler özlerine dokunulmaksızın yalnızca ilgili maddelerde belirtilen sebeplere bağlı olarak sınırlanabilir. Fakat bu sınırlamalar anayasaya ve demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı olamaz.

8. 1982 TC Anayasasına göre, olağanüstü hallerde temel hak ve özgürlükler milletlerarası hukuk anlayışına aykırı olmamak üzere geniş şekilde sınırlanabilir hatta durdurulabilir. Fakat bu halde de savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında, kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunulmaması, din, vicdan, düşünce ve kanaatlerin açıklanmasına zorlanılmaması bunlardan dolayı suçlanılmaması, suç ve cezaların geçmişe yürütülmemesi, suçluluğu mahkeme kararıyla tespit edilinceye kadar kimsenin suçlu sayılmaması öngörülmüştür.

9. 1982 TC Anayasası herkesin yaşama hakkını tanımıştır. Bunun yanında 17. maddenin 4. fıkrasına göre meşru müdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma veya isyanın bastırılması, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması sırasında silah kullanılmasına “kanunun” izin verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen öldürme fiilleri yaşama hakkının istisnaları olarak kabul edilmiştir.

10. 1982 TC Anayasası angaryayı reddetmiştir. Fakat 18. maddeye göre şekil ve şartları kanunla düzenlenmek üzere hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki çalışmalar, olağanüstü hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler, memleket ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık yükleri zorla çalıştırma sayılmaz.

11. 1982 TC Anayasasının 20. maddesine göre; milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlemesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlakın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça, yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça kimsenin üstü, özel kağıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el koyulamaz.

12. 1982 TC Anayasasının 23. maddesine göre herkes yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir. Yerleşme hakkının istisnaları suç işlenmesini önlemek, sosyal ve iktisadi gelişmeyi sağlamak, sağlıklı ve düzenli şehirleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu mallarını korumak olarak öngörülmüştür. Seyahat hürriyetinin istisnaları ise suç soruşturma ve kovuşturması sebepleri ile suç işlenmesini önlemek şeklinde kabul edilmiştir.

13. 1982 TC Anayasası din özgürlüğünü 14. maddeyi saklı tutarak kabul etmiştir. 14. madde şöyledir: “Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri, devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarını dayanan demokratik ve laik cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz.

Anayasa hükümlerinden hiçbiri, devlete veya kişilere, anayasayla tanınan temel hak ve hürriyetlerin yok edilmesini veya anayasada belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasını amaçlayan bir faaliyette bulunmayı mümkün kılacak şekilde yorumlanamaz.”

14. 1982 TC Anayasasının 13. maddesine göre bir hak ve özgürlüğün sınırlanabilmesi ancak o hak ve özgürlüğe ilişkin maddedeki sebeplere bağlı olarak mümkündür. Bu sebeple 1982 TC Anayasasına göre, olağan dönemlerde,

– Düşünce ve kanaat hürriyeti (m.25)

– Basın araçlarının işletilmesi (m. 30)

– Kanuni hakim güvencesi (m. 37)

– Çalışma ve sözleşme hürriyeti (m. 48)

– Çalışma hakkı (m. 49)

– Ücret hakkı (m. 55)

– Sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkı (m. 56)

– Sporun ve sporcunun desteklenmesi (m. 59)

– Sosyal güvenlik hakkı (m. 60)

– Yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşlarının 62. maddede belirtilen konularda Türkiye’den yardım taleb etme hakkı (m. 62)

– Sanatçının korunması (m. 64)

– Dilekçe hakkı (m. 74)

bunlara ilişkin maddelerde sınırlama sebebi gösterilmediğinden hiçbir biçimde sınırlanamaz.

15. 1982 TC Anayasasına göre, 18 yaşını dolduran her vatandaş seçimlerle oy kullanabilir. Fakat 67. maddenin 5. fıkrasına göre, silah altında bulunan er ve erbaşlar ile askeri öğrenciler, taksirli suçlarla hüküm giyenler hariç ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlüler oy kullanamazlar.

16. 1982 TC Anayasasının 73. maddesi vergilendirmenin kanuni olmasını benimsemiştir. Buna göre, vergi, resim, haç ve benzeri mali yükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır. Ancak aynı maddenin 4. fıkrasına göre vergi, resim, harç ve benzeri mali yüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle nisbetlerine ilişkin düzenlemelerinde kanunun belirlediği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna verilebilir.

17. 1982 TC Anayasasının 76. maddesine göre 25 yaşını dolduran her Türkiyeli milletvekili seçilebilir, fakat en az ilkokul mezunu olmayanlar, mükellef olduğu askerlik vazifesini yapmamış olanlar, kamu hizmetinden yasaklılar, taksirli suçlar hariç toplam bir yıl veya daha fazla hapis ile ağır hapis cezasına hüküm giymiş olanlar, zimmet, ihtilas, irtikab, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı istismar etme, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlarla, kaçakçılık, resmi ihale ve alım satımlara fesad karıştırma, devlet sırlarını açığa vurma, terör eylemlerine katılma ve bu gibi eylemleri tahrik ve teşvik suçlarından biriyle hüküm giymiş olanlar, haklarında af kararı çıksa bile milletvekili seçilemezler.

18. 1982 TC Anayasasının 77. maddesine göre TBMM seçimleri beş yılda bir yapılır. Bunun beş istisnası vardır:

1. Erken seçim

2. Ara seçim

3. Meclisin kendiliğinden fesholması

4. Cumhurbaşkanınca seçimlerin yenilenmesi

5. Seçimlerin ertelenmesi

1. ERKEN SEÇİM: Meclis, beş yıllık vazife süresi içinde her hangi bir tarihte süre dolmadan seçimin yenilenmesine karar verebilir. Madde 96’ya göre karar yetersayısı toplantıya katılanların yarıdan fazlasıdır.

2. ARA SEÇİM: TBMM üyeliklerinde boşalma olması halinde, ara seçime gidilir. Ara seçim, her seçim döneminde bir defa yapılır ve genel seçimden 30 ay geçmedikçe ara seçime gidilemez. Ancak, boşalan üyeliklerin sayısı, üye tamsayısının yüzde beşini bulduğu hallerde, ara seçimlerin üç ay için de yapılmasına karar verilir.

Başbakanın güvensizlik oyuyla düşürülmeden istifa etmesi üzerine 45 gün içinde veya yeni seçilen TBMM’de başkanlık divanı seçiminden sonra yine 45 gün içinde Bakanlar Kurulunun kurulamaması hallerinde de cumhurbaşkanı TBMM Başkanına danışarak seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Yenilenme kararı resmi gazetede yayımlanır ve seçime gidilir.

Genel seçimlere bir yıl kala, ara seçimi yapılamaz.

Yukarıda yazılı hallerden ayrı olarak, bir ilin veya seçim çevresinin, TBMM’de üyesinin kalmaması halinde, boşalmayı takip eden doksan günden sonraki ilk pazar günü ara seçim yapılır. Bu fıkra uyarınca yapılacak seçimlerde 127. maddenin 3. fıkrası (… milletvekili genel veya ara seçiminden önceki veya sonraki bir yıl içinde yapılması gereken mahalli idareler organlarına veya bu organların üyelerine ilişkin genel veya ara seçimler milletvekili genel veya ara seçimleriyle birlikte yapılır.) uygulanmaz.

3. MECLİSİN İNFİSAHI: 102. maddeye göre cumhurbaşkanı TBMM tarafından seçilir. 1982’den önce cumhurbaşkanı seçimlerinde bir devre kısıtlaması getirilmediğinden uzun süre cumhurbaşkanı seçilememiş, bunu önlemek için 102. maddeyle cumhurbaşkanı seçimlerinin dört (4) devrede tamamlanması, dördüncü devrede de cumhurbaşkanı seçmek mümkün olamazsa meclis seçimlerinin kendiliğinden (bir karara gerek olmadan) yenilenmesi öngörülmüştür.

4. CUMHURBAŞKANINCA SEÇİMLERİN YENİLENMESİ: 116. maddeye göre Bakanlar Kurulunun kuruluşta güvenoyu alamaması ve gensoru görüşmeleri sırasında veya başbakanın vazife sırasında güvenoyu talep etmesi hallerinde güvensizlik oyuyla düşürülmesi durumlarında 45 gün içinde yeni Bakanlar Kurulu kurulamadığı veya kurulduğu halde güvenoyu alamadığı takdirde, cumhurbaşkanı TBMM Başkanına danışarak seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.

5. SEÇİMLERİN ERTELENMESİ: 78. maddeye göre, savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkan görülmezse, TBMM seçimlerinin bir yıl ertelenmesine karar verilebilir. Savaş sebebi ortadan kalkmamışsa, erteleme kararındaki usule göre bu işlem yenilenebilir.

19. 1982 TC Anayasası bir kişinin TBMM üyesi olsa da aşağıdaki sözleri söylemeden vazifeye başlayamayacağını kabul etmiştir.

“Devletin varlığı ve bağımsızlığını, vatanın ve milletin bölünmez bütünlüğünü, milletin kayıtsız ve şartsız egemenliğini koruyacağıma; hukukun üstünlüğüne, demokratik ve laik cumhuriyete ve Atatürk ilke ve

inkılaplarına bağlı kalacağıma; toplumun huzur ve refahı, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerden yararlanması ülküsünden ve anayasaya sadakatten ayrılmayacağıma; büyük Türk milleti önünde namusum ve şerefim üzerine andiçerim.”

20. 1982 TC Anayasasına göre, Anayasa Mahkemesi meclis kararlarını denetemez. Bu hükmün üç istisnası vardır:

– TBMM içtüzüğü

– Yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına yönelik TBMM kararı

– TBMM üyeliğinin düşmesine yönelik meclis kararı.

Buna göre Anayasa Mahkemesi; TBMM başkanlık divanı seçimlerini, erken seçim kararını, cumhurbaşkanı seçim kararlarını kazai yönden inceleyemez.

21. 1982 TC Anayasasının 88. maddesine göre kanun teklif etmeye münhasıran Bakanlar Kurulu ve TBMM üyeleri yetkilidir.

22. 1982 TC Anayasasının 91. maddesine göre kanun gücünde kararnameler Resmi Gazetede yayımladıkları gün yürürlüğe girerler. Ancak, kararnamede yürürlük tarihi olarak daha sonraki bir tarih de gösterilebilir.

23. 1982 TC Anayasasının 92. maddesi şöyledir: “Milletlerarası hukukun meşru saydığı hallerde savaş hali ilanına ve Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası antlaşmaların veya milletlerarası nezaket kurallarının gerektirdiği haller dışında, Türk Silahlı kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye’de bulunmasına izin verme yetkisi TBMM’nindir.

TBMM tatilde veya ara vermede iken ülkenin ani bir silahlı saldırıya uğraması ve bu sebeple silahlı kuvvet kullanılmasına derhal karar verilmesinin kaçınılmaz olması halinde cumhurbaşkanı da TSK’nin kullanılmasına karar verebilir.”

24. 1982 TC Anayasasının 95. maddesine göre TBMM’nin genel kolluktan ayrı bir emniyet gücü vardır. Buna göre, TBMM’nin bütün bina, tesis, eklenti ve arazisinde kolluk ve idare hizmetleri meclis başkanlığı eliyle düzenlenir ve yürütülür. Emniyet ve diğer kolluk hizmetleri için yeteri kadar kuvvet ilgili makamlarca meclis başkanlığına tahsis edilir.

25. 1982 TC Anayasasının 96. maddesine göre anayasada başkaca bir hüküm yoksa, TBMM toplantı yetersayısı üye tamsayısının 1/3’üdür. 1982 TC Anayasasında başka bir toplantı yetersayısı öngörülmemiştir.

26. 1982 TC Anayasasına göre TBMM toplantıya katılanların sade çoğunluğuyla karar verir. Fakat bunun istisnaları vardır:

– Bakanlar Kurulunun veya bir bakanın düşürülebilmesi üye tamsayısının sade çoğunluğuyla olmaktadır. (m. 99)

– Cumhurbaşkanının ilk iki devrede seçilebilmesi için 2/3 tutarındaki üyenin olumlu oyu gerekir. Üçüncü devrede üye tamsayısının 1/2 çoğunluğu aranır. Dördüncü oylamada üçüncü oylamada en çok oy alan iki namzet arasında yapılan seçimde 1/2 üyenin oyunu alan cumhurbaşkanı olur. (m. 102)

– TBMM başkanının seçilmesi için ilk iki devrede 2/3, üçüncü devrede 1/2, dördüncü devrede ise üçüncü devrede en çok oy alan iki kişi arasında yapılan seçimde en çok oyu almış olmak gerekli görülmüştür. (m. 94)

– Anayasal değişikliklerde 2/3 ve 3/5 karar yetersayısı kabul edilmiştir. (m. 175)

– Genel ve özel af ilanına ilişkin kanunlarda 3/5 oy çokluğu aranmıştır. (m. 87)

27. 1982 TC Anayasası işlem bakımından yargı yolu istisnaları öngördüğü gibi kişi bakımından da yargılama yasağı getirmiştir. Geçici 15. maddeye göre, 12 Eylül 1980 tarihinden, ilk genel seçimler sonucu toplanacak TBMM’nin başkanlık divanını oluşturuncaya kadar geçecek süre içinde, yasama ve yürütme yetkilerini Türk Milleti adına kullanan, 2356 sayılı kanunla kurulu Milli Güvenlik Konseyinin, bu konseyin yönetimi döneminde kurulmuş hükümetlerin, 2485 sayılı kurucu meclis hakkında kanunla görev ifa eden danışma meclisinin her türlü karar ve tasarruflarından dolayı haklarında cezai, mali veya hukuki sorumluluk iddiası ileri sürülemez ve bu maksatla herhangi bir yargı merciine başvurulamaz.

28. 1982 TC Anayasası halkoylamasını çok dar olarak kabul etmiştir. 175. maddede anayasal değişiklik getiren kanunlar için cumhurbaşkanınca zorunlu ve ihtiyari halk oylamasına gidilebileceği söylenmiştir.

29. 1982 TC Anayasasının 176. maddesine göre madde kenar başlıkları, sadece ilgili oldukları maddelerin konusunu ve maddeler arasındaki sıralama ve bağlantıyı gösterir. Bunlar düzenlemelere dahil değildir.

30. 1982 TC Anayasasına göre ancak kanun, kanun gücünde kararname ve TBMM içtüğüne karşı anayasa mahkemesinde dava açılabilir. Anayasa Mahkemesi diğer yargı organları gibi ancak vazifeli olduğu işlere bakar. İlk incelemede vazifeli olduğu kanısına varırsa esastan incelemeye geçer. Kanunların şekil bakımından incelenmesi son oylamanın öngörülen çoğunlukla yapılıp yapılmadığı anayasal değişiklerde ise teklif ve oylama çoğunluğu ile iki defa görüşülme şartına uyulup uyulmadığı ile sınırlıdır. Anayasa Mahkemesi anayasal değişiklikleri sadece şekil bakımından inceleyebilir.